Noordberg

Eikenlaan Noordberg

De naam komt van “den Oortberg”, waarin de aanduiding “oort” staat voor “hoek”.
De Noordberg is een 26 meter hoge beboste heuvel. Het is een overblijfsel van het pakket afzettingen dat deel uitmaakt van de sandr van Wolfheze. Boersberg en Noordberg zijn door de sandr gevormd. Door de uitslijping van het Heelsums beekdal door de Heelsumse Beek is het een markant terreindeel.
De hoogte ligt direct ten zuiden van het dorp Heelsum. De Heelsumse beek passeert de heuvel aan de noordwestzijde. Direct aan de zuidzijde stroomt de Nederrijn. Direct ten westen en aansluitend aan de voet van de Noordberg ligt natuurgebied Jufferswaard.

Galg op de Noordberg

Vanwege de in het oog springende plek in het landschap stond op de uitstekende punt van de Noordberg de galg van Doorwerth. De galgenheuvel is nog herkenbaar als een flauwe verhoging en staat afgebeeld op 18e-eeuwse kaarten.

Rechtspraak en de galg

In de middeleeuwen was de Noordberg kaal. Op de top is recht gesproken en is de uitspraak ter plekke uitgevoerd; bijv. door ophanging aan de galg.

Dat er een galg stond is zeker want op een kaart uit 1616 van Bernard Kempinck staat de galg afgebeeld. Uit een kwitantie in het archief van kasteel Doorwerth blijkt dat de galg in 1709 is vernieuwd en ene Jan van Mossel veertig gulden kreeg voor het oprichten van de galg. Dit gebied was lange tijd in bezit van de heerlijkheid Doorwerth. De rechtspraak lag bij de Heer van Doorwerth. Er lag hier ook een zogeheten “gerichtsplaats” aan de rand van het rechtsgebied. Naar oud Germaans gebruik gold dat de terechtzittingen in de open lucht plaatsvonden.

Het laatste uitzicht, dat je als gehangene had, was wel de moeite waard ! Je keek dan wel – door het hennepen venster- maar je diende tegelijk ook als waarschuwing voor de schippers, die stroomopwaarts voeren, want de kasteelheer, een stukje verderop, had als bijverdienste een tol, voor alles wat vracht vervoerde op de Rijn. En als je er stiekem tussen uit kneep, dan had je op de galgenberg al gezien, wat je te wachten stond…. De gehangenen bleven ook letterlijk een tijd hangen -tot ze een ons wogen!

De gehangenen waren goed te zien vanaf de Rijn. Passerende schepelingen waren zo gewaarschuwd: pas op hier wordt recht gesproken en met de schout valt niet te spotten. De bijnaam van de Noordberg was daarom Moordberg.
De Renkumse dorpelingen kwamen uiteraard op dit verzetje af en liepen dan via het Vischpad (dat is er nu nog en loopt vanaf de Utrechtseweg naar de Noordberg) daar heen.
Het Vischpad heette zo omdat de dorpelingen daarlangs naar de Rijn liepen om te gaan vissen. Er was toen volop vis in de Rijn, de dienstboden lieten in hun arbeidsovereenkomsten opnemen dat ze niet vaker dan 2x per week zalm hoefden te eten.

Vischpad in de Jufferswaard
het vishek in 1904
Vischpad in de Jufferswaard
het vishek nu

Fransen op de Noordberg

In de laatste jaren van de 18e eeuw is door de Franse republiek de oorlog verklaard aan stadhouder Willem 5. De Fransen trokken over de Rijn, onder andere bij Heteren. In de winter lag de Rijn daar bij vorst droog en konden de Fransen met wagens en kanonnen oversteken naar de Noordberg.
Op de Noordberg hebben ze zich verschanst tegen het leger van de prins, dat op de heide achter Wolfheze lag, en van daaruit hun overgang over de Rijn bewaakt.
De aarden wallen onder aan de Noordberg zijn mogelijk restanten van de  schansen aangelegd door de Fransen.

Uitzichtpunt op de Noordberg

Link naar locatie / kaart Noordberg :

https://goo.gl/maps/xFAH3BcQCgXjNP4RA

referenties:

reacties:

4 gedachten over “Noordberg”

  1. Het laatste uitzicht,dat je als gehangene had, was wel de moeite waard ! Je keek dan wel – door het hennepen venster- maar je diende tegelijk ook als waarschuwing voor de schippers,die stroomopwaarts voeren,want de kasteelheer, een stukje verderop, had als bijverdienste een tol ,voor alles wat vracht vervoerde op de Rijn . En als je er stiekem tussen uit kneep , dan had je op de galgenberg al gezien, wat je te wachten stond…. De gehangenden bleven ook letterlijk een tijd hangen -tot ze een ons wogen !

    Beantwoorden
  2. De Noordberg is niet, zoals je zou verwachten, een uitloper van de stuwwal. Het is een overblijfsel van het pakket afzettingen dat deel uitmaakt van de sandr van Wolfheze! De stuwwal begint direct ten oosten van de A50, bij de brug over de Rijn! Boersberg en Noordberg zijn door de sandr gevormd.

    Beantwoorden

Plaats een reactie