De naam Jonckfrouwenwaardt is al bekend in de Middeleeuwen. In 1402 wordt de naam voor het eerst vermeld in een akte van de Heerlijkheid Doorwerth. Waarschijnlijk is het gebied vernoemd naar een van de jonkvrouwen van het kasteel. Of zou het toch – zoals sommige Renkumers beweren – een verwijzing zijn naar de dolende jonkvrouwe uit de legende van het nabij gelegen kasteel Grunsfort? Maar wees gerust tijdens een wandeling kom je nu alleen nog beekjuffers tegen – het tengere familielid van de libelle.
De Wolfhezer beek, de Heelsumse Beek en de Papiermolenbeek stromen als één beek, genaamd de Heelsumse beek, door de Jufferswaard naar de Nederrijn.
Van oudsher monde Heelsumse beek uit in de Nederrijn onderaan de Noordberg.
De waterplassen in de Jufferswaard zijn ontstaan toen de klei is afgegraven om er stenen van te bakken in de steenfabrieken in de omgeving.
In 2005 heeft het Waterschap in overleg met Staatsbosbeheer een duiker in de dijk aangelegd om de plassen met de Heelsumse beek te verbinden, de plassen dreigden te verdrogen. Nu worden de plassen gevoed met water uit de beek. Sindsdien is het aantal broedvogels aanzienlijk toegenomen, waaronder de zomertaling, bergeend, de kleine plevier, het porseleinhoen, de lepelaar, de knobbelzwaan en de zwarte zwaan.
In 2015 heeft het Waterschap de beekloop verlegd door de Jufferswaard, de beek mondt sindsdien via een vistrap uit naast de oude Veerweg in de Nederrijn.
Op de vistrap kunnen vissen via speciale elementen steeds 7 centimeter omhoog klimmen om in de beek te gaan paaien.
Het reguliere onderhoud van de Heelsumse beek en de Jufferswaard wordt gedaan door verschillende vrijwilligers groepen uit de gemeente Renkum.
Steenfabriek in de Jufferswaard
In de Jufferswaard werd in 1875 een steenfabriek gebouwd. De klei voor de bakstenen kwam uit kleiputten in de Jufferswaard. In het begin werd de klei werd met paard en wagen opgehaald. Later werd de klei met een stoomlocomotief naar de ovens gebracht.
De klei mocht tot maximaal 1,30 meter diep afgegraven worden. De bovenlaag van 30 cm moest apart gelegd worden en na afgraven en aftichelen weer teruggelegd worden. Na egalisatie van het terrein werd er opnieuw met gras ingezaaid.
(foto Karel Noy)
(foto Karel Noy)
Bewoners Jufferswaard
Vissen met paaigebieden in het beekdal zijn de rivierprik, winde en de beekforel. (foto’s Wikipedia)
Filmpje paaiende beekprikken.
(foto Karel Noy)
Filmpje: witte en zwarte knobbelzwanen
In maart 2021 is Zoro, de zwarte zwaan levend in de Jufferswaard, gegrepen door een loslopende hond en aan zijn verwondingen bezweken.
’s Winters zie je hier massa’s ganzen en ’s zomers baden de koeien in het koele water.
In de Jufferswaard huizen ook koekoeken, nachtegalen, roodborsttapuiten, appelvinken, fazanten en kluten. In hagen, meidoorn en sleedoorn, nestelen o.a. braamsluipers, fluiters en putters. Aan de monding van de beek worden regelmatig ijsvogels gezien.
(foto Karel Noy)
Naast vogels zijn er ook vossen, bevers en dassen in de Jufferswaard.
De das komt eten zoeken in de Jufferswaard maar woont er niet.
(foto Karel Noy)
In de ruïnes van de steenfabriek huizen vleermuizen, baardvleermuizen.
(foto Wikipedia)
Tijdlijn historie Jufferswaard
1402
Jonckfrouwenwaard, gelegen naast Redinchem aan den Rhin, maakt onderdeel uit van de Heerlijkeheid Doorwerth. Robert van Dorenweert heeft het in leen uitgegeven.
1680
Verbindingsweg tussen Renkum en kasteel Doorwerth, de Galderij, die deels langs Jufferswaard en langs de Noordberg loopt. Langs het 3 meter brede pad werden bomen geplant.
1763
Cornelis Geurtsen pachtte de Jufferen Weerd om het te beweiden en om er gras van hoge kwaliteit van te oogsten.
1795
Fransen trokken over de bevroren Rijn en bezetten de Noorberg in hun strijd tegen stadhouder Willem V.
1801
Bomen langs de Galderij werden gekapt om het pad te verbreden.
1829
Aanleg zomerdijk, van Noordberg tot aan zuidwestkant van Renkum.
1875
Steenfabriek opgericht door bankier Heijmann Wolff ut Amsterdam op 28 hectaren in de Jufferswaard gekocht van de baron van Brakell, bewoner van kasteel Doorwerth.
1887
Sluiting van steenfabriek vanwege depressie en overproductie
1891
Heropening steenfabriek.
1892
In gebruik name van stoomlocomotief.
1927
Publieke verkoop van de steenfabriek in meerdere onderdelen aan Gustaaf van de Loo
1928
De 5 veldovens werden vervangen door een vlamoven.
1942
Steenfabriek stilgelegd door het gebrek aan brandstof die op de bon is gegaan.
1944-1945
Steenfabriek werd verwoest tijdens de gevechten aan het einde van de oorlog. Schade was te groot om te komen tot een haalbaar herstel. Terreinen werden verkocht en in beheer gegeven aan Staatsbosbeheer.
1950
Sanering van het terrein.
2005
Duiker aangelegd om de Heelsumse beek met de plassen in de Jufferswaard te verbinden om verdroging van de plassen te voorkomen.
2015
Loop van de Heelsumse beek verlegd met monding bij de oude veerstoep waar een vistrap is aangelegd.
vanaf 2015
Onderhoud van de Heelsumse beek en de Jufferswaard door verschillende vrijwilligers groepen uit de gemeente Renkum
Bronnen
- de “Echo’s van de zes dorpen” en dan vooral de uitgave over Pilo
- Info op het internet van het Historisch Genootschap Redichem
- Karel Noy op het internet
- Info op het internet
- Filmpje Beekprik van Nel Appelmelk – YouTube
Hallo Dat vind ik echt heel interesant te weten ,, Ik ben geboeren in Renkum ,, 1946,, Heb daar met viel plezier m,n jeugd door gebracht ,, Ook veel dom heten maar dat is toch als je jong en wild ben , Alle respekt voor deze weer gave,, En een Grote dank aan m,n Vriend Karel die ik van klein af al ken ,, Al zyn foto,s en informatie,s zyn geweldig ,, Mvg,, Bart ,,
Hallo Bart,
Dank voor je enthousiaste reactie!
We gaan verder bouwen aan de informatieve heelsumsbeekdal website.
Met vriendelijke groet,
Virtueel bezoekers centrum
Toine.
Hallo Bart,
Dank voor je enthousiaste reactie!
We gaan verder bouwen aan de informatieve heelsumsbeekdal website.
Met vriendelijke groet,
Virtueel bezoekers centrum
Toine.