Sinds 1519 staat er in Heelsum ‘het kerkje op de heuvel’. De kerk werd gebouwd in opdracht van de kasteelheer van Doorwerth, Jonker Frederick van Voorst. Hij legde ook de eerste steen in 1517. Vanwege de mooie ligging staat het kerkje op menig schilderij en ansichtkaart.
De kerk door de jaren heen
Met de bouw van de kerk is in 1517 begonnen en de bouw duurde minstens twee jaar. In 1519 legde de toenmalige pastoor van de kerk – Mr. Willem van Kerkhoff – de eerste lei op het dak van de kerk.
De bouw van de kerk
De bouw van de kerk in Heelsum droeg wel bij aan het verval van de kerk in het nu verdwenen dorp Wolfheze. De eerste 75 jaar na de bouw van de kerk waren woelige jaren in gelovig Nederland. Het was de periode van de opkomst van het protestantisme en de tijd van de Beeldenstorm (1566). In deze tijd veranderden veel katholieke kerken in protestante kerken. Dit ging echter niet zonder slag of stoot. In Heelsum heeft dit geleid tot een langlopend conflict tussen de katholieke heren van Kasteel Doorwerth en de jonge protestante gemeente – zelfs de rechter van het Hof van Gelderland moest er aan te pas komen.
Tot 1606
Tot 1606 was er nog een (katholieke) pastoor werkzaam in Heelsum, pas in 1617 werd de eerste (protestantse) dominee aangesteld. De kasteelheer van Doorwerth weigerde daarna om de kerk ter beschikking te stellen aan de protestantse gemeente of geld af te dragen aan de dominee. In 1648 werden zelf de vensters van de kerk dichtgemetseld en het koor van de kerk dichtgetimmerd.
Na 1658
Pas in 1658 kon de kerk weer voor de kerkdienst gebruik worden nadat de kerk bijna 50 jaar gesloten was geweest. Bijna 300 jaar later werd de kerk weer gesloten, nadat de kerk zwaar beschadigd was tijdens de gevechten bij de geallieerde Operatie Market Garden.
Na 1949
Pas in 1949 werd het dak weer hersteld en een grote restauratie vond plaats in de periode 1951-1952. Sindsdien is de kerk weer in gebruik. De organisatie Steen voor Steen organiseert maandelijks een verkoping om geld in te zamelen voor het onderhoud van dit mooie monumentale kerkje.
De bouwgeschiedenis van de kerk
De oorspronkelijk kerk bestond uit een toren aan de westzijde met daaraan het langwerpige schip en koor . Men kwam de kerk binnen via de toren. De zuidvleugel van de kerk in is 1859 gebouwd, in opdracht Johanna Henrietta Gabriella van Schuylenburg, de weduwe van Baron van Brakel die voor zijn dood kasteelheer van Doorwerth was. In die tijd kwam er ook een ingang aan de zuidzijde en kreeg de kerk gietijzeren ramen. In de kerk zijn met name de preekstoel, grafkelder en het orgel oud. De preekstoel werd in 1658 in de kerk geplaatst nadat deze in beslag genomen was bij de Lutherse gemeente in Arnhem. Onder de kerk is de grafkelder van de heren van Doorwerth- de laatste bijzetting vond plaats in 1903 toen Jhr. A.W. van Borselle begraven werd. Het huidige orgel staat pas sinds 2004 in de kerk maar is veel ouder. Het is gebouwd in 1864 door de beroemde orgelbouwer D. van Rossum. Het oorspronkelijke orgel dat uit diezelfde periode kwam – waarschijnlijk gebouwd door de orgelbouwer Frederik Samuel Naber uit Deventer- is verwoest tijdens de Tweede Wereldoorlog. De mooie gebrandschilderde ramen zijn pas in 1978 gemaakt, door predikant glazenier drs. P.H.G.C. Kok
Het oude kerkje op de heuvel is in 2021 door Geldersch Landschap en Kastelen overgenomen waarmee het behoud van dit monument is gegarandeerd.
Het kerkje is sindsdien in beheer van de stichting: Kerkje op de Heuvel Heelsum.
Het kerkje is opengesteld op:
* woensdag: 10:00 – 15:00 uur
* zondag: 11:00 – 15:00 uur
Bronnen:
J.M. van de Berg , Magnalia dei- de geschiedenis van het kerkelijke doorwerth-heelsum. Meijer en Siegers Oosterbeek.
Rond de Heelsumse Kerklinden – door Gerrit Richter
Overname oude Kerkje: Nieuwsbrief GLK zomer 2021 – pag 4-5 – en De Gelderlander 01-07-2021
Clazien Middelbos, voorzitter stichting Kerkje op de Heuvel, Heelsum