Werkgroep “stromende beken”: Code rood voor de Heelsumse beek.

Natuurmonumenten heeft op 13 oktober 2018 een streekconferentie gehouden over het Heelsums beekdal. Op 17 november volgde een terugkomdag. Op die dag zijn diverse werkgroepen opgericht, waaronder de werkgroep “Stromende beken”.

Doelen van de werkgroep

Deze werkgroep heeft tot doel om door diverse maatregelen de drooggevallen beken en sprengen in het Heelsums beekdal weer zichtbaar en stromend te maken.
Zij willen daarmee bereiken dat:
• de cultuurhistorische waarden zijn veiliggesteld en zo nodig zijn hersteld;
• de biodiversiteit wordt vergroot;
• de beleving wordt versterkt.

Miniem waterstroompje

Herstel watervoerendheid

Er zijn op de middellange en lange termijn mogelijkheden om de watervoerendheid van de droogstaande sprengen te herstellen, zoals:
• infiltratie van rivierwater ter hoogte van pompstation La Cabine,
• verminderen van de onttrekking van grondwater of verplaatsen van pompstation La Cabine,
• omvorming naaldbos naar loofhout en omvorming van bos naar heide in het infiltratiegebied van de sprengen.

Maar hoe realistisch is het om de drooggevallen sprengbeken weer watervoerend te krijgen? Hiervoor is het nodig om o.a. de volgende onderzoeksvragen te beantwoorden:
1. Wat is de bodemopbouw van het beekdal van de Heelsumse beek en hoe wordt de bodem doorstroomt door het grond- en oppervlaktewater?
2. Wat is de historische en huidige grondwaterstand
3. Welke stijging van de grondwaterstand is nodig om de verschillende trajecten van de sprengbeken weer watervoerend te krijgen?

Metingen

Volgens een opgesteld meetplan zijn er peilbuizen geplaatst in het natuurgebied “Wolfheze” van Natuurmonumenten, die de vrijwilligers van de Werkgroep Stromende beken minimaal 2 jaar maandelijks peilen . Naast het peilen van de peilbuizen gaat de werkgroep ook elke 4 weken een schatting maken van het debiet van de Heelsumse beek.

Peilbuizen plaatsen door werkgroep

Tussenrapportage 09-2021

De werkgroep heeft nu 1 jaar gemeten en is met een voorlopig tussenrapport gekomen.
1. De grondwaterstand in het beekdal vertoont een patroon van trage schommelingen, die typisch zijn voor het Veluwe-grondwatersysteem. De grondwaterstand is vanaf de jaren “60 van de vorige eeuw in de droogtegevoelige delen van het beekdal met ca. 1,3 m. gedaald. Sinds 2015 is de grondwaterstand ca. 0,8 m. gedaald.
2. Vochtige en natte delen van het beekdal zijn door deze daling zeer sterk verdroogd. Voor herstel van an droogtegevoelige delen is een stijging van de grondwaterstand variërend van 80 tot 160 cm noodzakelijk.
3. De sprengen en beken worden gevoed door grondwater, dat vanuit de Veluwe richting het Heelsums beekdal stroomt. Een deel van het toestromende grondwater wordt door de grondwaterwinning bij La Cabine afgevangen, waardoor de grondwaterstand hier is gedaald. Door de daling is de grondwaterstand in een groot deel van het beekdal te laag geworden om de sprengen en beken te kunnen voeden. Deze verlaging van de grondwaterstand is vooral merkbaar tot aan de Wolfhezerweg. Het droogvallen van de Papiermolenbeek bovenstrooms van de Wolfhezerbeek kan waarschijnlijk voor een deel worden toegeschreven aan de winning La Cabine.
4. De grondwaterstand bevindt zich ter hoogte van de eeuwenoude Wodanseiken in 2020/2021 ca. 380 cm onder maaiveld. De laatste 5 jaar is de grondwaterstand zeer snel 80 cm gedaald. Naar verwachting heeft het wortelstelsel zich niet kunnen aanpassen aan deze snelle daling, zodat gevreesd moet worden dat de eeuwenoude bomen nu geheel zijn aangewezen op hangwater in de organische bovengrond. In de extreem droge jaren 2018-2020 is er zeer weinig regenwater gevallen, waardoor de vitaliteit van de bomen verder is aangetast. Veel oude bomen laten zeer dikke takken vallen. Voor herstel van de voeding vanuit het grondwater is een stijging van het grondwater van minimaal 80-130 cm noodzakelijk.
5. De benodigde stijging van de grondwaterstand om de drooggevallen sprengen weer watervoerend te krijgen varieert per beek en beektraject. Wanneer de grondwaterstand van het Veluwe-systeem zou terugkeren tot een “gemiddeld niveau” zoals dat vanaf de jaren “60 van de vorige eeuw is opgetreden, zou de grondwaterstand weer na een serie natte jaren 50 cm kunnen stijgen. Het is echter de vraag of dit “gemiddelde niveau” nog haalbaar is bij het huidige onttrekkingsvolume van grondwaterwinningen bij La Cabine en de Papierfabriek Parenco bij Renkum
6. Er is een reële kans dat de Heelsumse beek (de laatste nog lopende spreng in dit deel van het beekdal) de komende jaren zal droogvallen. a) De grondwaterstand bij de sprengkop van de Heelsumse beek is ca. 30 cm gedaald ten opzichte van de jaren “90 De grondwaterstand is nog iets hoger dan de bodemhoogte van de sprengkop, maar het verschil is klein. Wanneer de grondwaterstand nog dieper zakt, zal de voeding wegvallen en de kop en uiteindelijk ook de beek droogvallen.
7. Het debiet van de Heelsumse beek is zorgwekkend laag. Het debiet is sinds het voorjaar van 2020 onder invloed van de dalende grondwaterstand 66% afgenomen! Als deze trend zich in dit tempo voortzet zal dit deel van de beek binnen enige jaren stagnant worden.
8. Gezien de gemeten grondwaterstanden in 2020 en 2021 is het niet realistisch te verwachten dat de drooggevallen beken na een aantal jaren weer watervoerend zullen worden. Alleen de Heelsumse beek kan na enige achtereenvolgende natte jaren tot aan de Oude Kloosterweg mogelijk weer watervoerend worden.

Debiet meting door werkgroep

Hoe verder

De meetresultaten van de Bekengroep worden gebruikt om bij Provincie en Waterschappen te pleiten voor:
a) vermindering van de onttrekking van grondwater door La Cabine en Parenco om de Heelsumse beek te behouden.
b) een gedifferentieerd watertarief voor burgers (goedkope basishoeveelheid, vanaf deze hoeveelheid een fors hogere prijs).
c) Verplichte vergunning ook voor kleine winningen door particulieren voor besproeien tuin, zwembaden etc.
d) Subsidie op opvang van regenwater door regentonnen en ondergrondse reservoirs (zie aanbeveling 1).
e) Voorlichting aan burgers De werkgroep roept alle betrokken organisaties op om de handen ineen te slaan , met een reddingsplan te komen om te voorkomen dat ook de Heelsumse beek gaat droogvallen.

Bron

Wiebe Selders.
Lid werkgroep “Stromende Beken” Heelsumse beek – 14-09-2021

Plaats een reactie